AMARGİ DERGİ YAZ 2013 SAYI: 20 ZORLA GÜZELLİK DOSYASInda yaymlanan yazım: “BEN GÜZELE GÜZEL DEMEM GÜZEL BENİM OLMADIKÇA”

“BEN GÜZELE GÜZEL DEMEM GÜZEL BENİM OLMADIKÇA”

Entelijansiyada ataerkil zorbaların güzellikle imtihanı...

  Bazen kavramlar, içi çoktan boşaltılmış; neredeyse yerinde yeller esen kimi duygulanımları nitelemekte yetersiz kalıyor. Biri sana hikayeni yanına al, kavramını da doğruca yerine iliştir ve yapabiliyorsan anlat dediğinde o duygular zamana tutsak birer hayalet gibi gezinmeye başlar. Ama üzerinden zaman geçmiş yaşanmışlıklar, ne kadar renkli kurgularla beslenseler de hep biraz eksik kalacaklar. Hal böyleyken zorlanmış güzelliğin hikayesi olur mu?

  Bu ülkede sanatla uğraşan kadınların “sanatlarının güzelliğinin”zorlandığı doğrudur. Ve o taraklarda bezi olan bilir ki, hep o birilerinin(!) dediği gibi: güzellikle olmazsa, zorla olur!

  Hikayeler değişir, hayat durmaksızın dönüşür ama kavramın imlediği o “şey”in varlık gerekçesi ve itki kaynağı hiç değişmediği için dillendirilmek isteneni herkes ortak bir suskunun gölgesinde bölüşerek bilir. Zorlamanın kaynağındaki istenç dışı o gücün ardında “olmayacak olanı isteme” hali beslenir durur.  O yüzden zorla güzellik olmaz diye dile pelesenk olmuş o atasözünün neredeyse karşılığı yoktur. O güzellik bir şekilde, birileri için eninde sonunda “olacak olan”dır. Çünkü şuursuz bir çoğunluk için, güzellik zorla ele geçirildiğinde tadından yenmeyen o kutsal emanetin ta kendisidir.

  Dünyanın herhangi bir yerinde nasıl yürür, neyle beslenir bilemem ancak, bu ülkede sanatla uğraşan, yazan çizen kadın için “zorla” dan kasıt, pek çok kez “olacak olan” a dirençle ilintili bir konu. Bunun ne demeye vardığını da derin bir nefes ve farkındalık, kendiliğinden anlatacaktır. Dayatmanın herhangi bir türünde, eğer belli bir taciz imlemesi yoksa, razı gelişe varan bir pasifleşme, geri çekilme kımıldanır. Üstelik bu coğrafyada sanatla uğraşmanın, “rahat ve açık fikirli” olmaya uzanan bir algısı varken, dayatmanın herhangi bir kılıklanmış halinde o rahatlığın maskelediği “geri kafalı” olma yargısıyla sonsuz vahada tutsaklık kaçınılmaz bir paradoks gibi sessizce vaktini bekler. Ülkedeki kabullerin, söz konusu sanatsa, ne kadar feodal olursa olsun, kapısı ansızın ardına dek açılan bir dünyayla sınırlı olduğunu söylemek asla abartılı olmayacaktır. Üstelik patriarkal ahlakçı kalıpları biçimleyenin de, onu kendi belirlediği sınırlar ve özgürlükler dahilinde yorumlayanın da erkekler üzerinden gidiyor oluşu elbette tesadüf sayılamaz. Zaten baskılama ve kontrol altında tutma aşamasından, aniden sınırsız özgürlükler arenasında esrik bir coşkuyla kendini yitirmeye(!) eğilimli bir algının yürürlüğünde, kadına şimdilik edilgenlikten muaf bir yerde rastlamak mümkün olmayacaktır. Kapılarını kendi istediği zaman dış dünyaya kapatan,yine kendi istediğinde bir başkasının özgürlüğünü mağduriyete çevirme pahasına sonuna dek açan zihniyet(erkek zihniyeti) karşısında edilgen konumundaki kadın, hareket alanı ölçeğinde özgürdür. Kurban demek riskli, abartılı ve yüksek perdeden bir tanım gibi gözükse de gelenekçi toplum yapısı içinde, mesleği ne olursa olsun “zaman zaman” kadının bu konumda olduğu görülür. Mesleğin belirlediği veya kişiye atfettiği kimlik yapısı içinde de “sanatçı” kadına edilgenlik veya kurban olma hali yakıştırılamaz. Aksine eğer işin içinde sanat varsa, sanatçı kadın her şeyi yapabilecek, hiçbir şeyi asla ayıp veya tuhaf bulmayacak kişi olarak kabullerde yerini alacaktır. Bunun aksini ifade eden en ufak tutum karşısında kınanma, hafifsenme, ciddiye alınmama hatta sanatının sorgulanması gibi dolaylı ve gölgeli yaptırımlarla karşılaşmayı da göze alacak kişi, sözünü ettiğimiz “sanatçı/özgür kadın”dır. Ya değilse? Sanatın söz söyleme biçimi ne olursa olsun kadın sonsuz özgürlükler dünyasının içinde yine erkeğin belirlediği o “her yola gelme” halinin yakınından bile geçmiyorsa... İşte orada sonuna dek zorlanmış güzelliğin; güzellik nitelemesinden çıkıp “zorla”mayla birlikte olumsuz çağrışımın kıyısında dolanan kadının, karşısındaki kişiyi ne kadar öfkelendirdiği, nereye kadar “direnç” göstereceği önemlidir. Evet, işin içinde bir de direnç gösterme söz konusudur; “direniyorsa,aslında istiyordur!” algısının hastalıklı koridorlarında gezinmeye başlar ve bu koridorun ne kadarı labirent, ne kadarı dipsiz, leş kokan bir dehliz, ne kadarı özgürleşmeye giden bir yolculuk, hiçbir zaman tam olarak bilinemez. Ama işin içinde zorlanmış bir güzellik algısı, sanatın güzellemesinden çoktan sıyrılmış; etin güzelliğine varmıştır.  Buraya kadar sözü edilen, “bir yerden tanıdık geliyor” olabilir. Elbette genellemelerin ürkünçlüğü, kurunun yanında yaş da yanar’a varan bir kafa karışıklığına kadar gidecektir. Yine de epey erişkin, sıkça dillendirdiği bir “nüfuz”a sahip erkeğin, sanatına aşık(!) olduğu genç sanatçı kadının hikayesini yazarken, ya da ona üretim yapabileceği arenayı sunarken, sanatından ziyade ruhuna; yok aslında bedenine aşık oluvermesi ama zorladığı güzelliğin altından muazzam direnç çıkınca bütün o kavramsal kutsaniyeti bir anda yıkması, kendisine dik dik bakıldığında topunu alıp kendi bahçesine kaçmasıyla sonuçlanmayan bir oyunun da ta kendisidir. Kurallarının kim tarafından belirlendiği çoktan belli ancak direncin zerresi karşısında sonu herhangi bir kazananla bitmeyen “güzellikle olmazsa zorla olur” aymazlığından kaynak bulan bir oyun söz konusudur burada. Kalem erbabı “üstat”(!)ların “hakkında öyle bir eleştiri yazarım ki ya varolur göklere çıkarsın/ya da bir daha buralarda tutunamazsın” şeklinde örtülü gönül koymasından,  büyük Art’istin kendine yar edemediği çaylağı “buralarda ekmek bize kadar var, sana hiç kalmadı” tavrına, sanatıyla dünyayı değiştireceğini savlarken ansızın bir akıl hummasına tutulup “ya benimsin ya kara toprağın”a dönüşen yarı ilenmeli epey geniş skalada bir “yaratıcılıkla” donanmış entellektüel erk(!), kendini bilmezlik aşamasında çocukluğuna, belki de o karşısında olduğu patriarkal faşizan yapının kollarına sığınacaktır. Yazar kalemini, ressam fırçasını, yontucu aletlerini, sinemacı kamerasını, gazeteci köşesini parlatıp ortaya koyar. Ya hep ya hiçin artistik dilidir bu; anlaşılması zaman alır. Binbir güçlükle edinildiği savlanan bu başarıların nasıl olup da ansızın birer silaha dönüştüğünü kavramak için akıl dışı bir empatiye gereksinim vardır. Zaten öylesi bir empati, tam da bu noktada vicdan ve feda arasındaki ikileme dolanır. Kan ve gözyaşıyla, alın teriyle kurgulanmış o özyaşam öyküleri bir anda eline geçirdiği malzemeyle karşısındakini köşeye sıkıştıran bir palavra özetine dönüşmüştür. Ahlaki kıstırılmanın son noktası, zorladığı şeyin elinde kalmasıyla korku, reddetme ve yok sayma nöbetleriyle kendini ara ara ele verse de, hayata hiçbir şey olmamış gibi –kaldığı yerden- devam edecektir. Buradaki ahlaksal eleştiri yaş farkı, şahısların kendi özel yaşamlarında, ailelerinde (ailenin ne olursa olsun kutsallığı) örtülü ahlakçı bir tutum –koruma,sahip çıkma şeklinde- sergiliyor olmalarından ziyade, zorlamanın doğasında devinen o ürkütme ve taciz, etken figürü edilgen üzerinde bir “yok eden” ve sindiren otoriteye dönüştüren mekanizmalar olarak işler. Bu coğrafyadaki sanat algısının henüz hiçbir biçimde oturmadığı göz önünde bulundurulursa, o sözü edilen “buralarda sana ekmek yok” savlamasıyla yılıp caymak çok da acaipsenemez. Sanat eğitimi almış kadınların bu eğitim ve donanımı daha minimal arenada, kimselere sezdirmeden sürdürenler; tamamen hikayeden uzaklaşıp sanat konusu geçince içleniverenlerler, ya da eğer olanakları varsa ateşin üstüne koşar adım ve daha büyük yangınlar çıkarmayı göze alarak gidebilenler olarak belli kategorilerde yaşam bulması çok da yabancı örnekler olmayacaktır.   

  Gerçekten nitelikli olanın anlaşılması için eskpertiz sanat izleyicisi bile henüz oluşmamışken, sanat yaparak yaşamda kalmak başka bir hikayenin oldukça uzun konusudur. Sanat estetik bir duyuşla, görsel/işitsel bir haz odağına yöneldiğinden, sanatın gerisindeki uygulayıcı da en basit çağrışımla haz ve arzu üzerinden bir kavrayışa salt varolmasıyla bile temas eder. Sanatsal, kültürel belleği hiç varolmamış, artistik hafızası oldukça yetersiz toplumlarda, sanat uygulayıcısının bedensel kimliği yaratısının önüne geçtiğinden öncelik ne yaptığından ziyade, nasıl yaptığı olacaktır. Dolayısıyla yaratım süreçlerinden üreterek, üretime tanıklık ederek, onu  yücelterek ya da yererek geçmiş yol açıcı erkekler, usta çırak ilişkisinin merkezinde kendilerini anıştıran erkekler yetiştirerek ya da kendilerine yarenlik edecek ve hep hayran kalacak kadınlar koyarak durmayı sürdürürler. Bu devamlılığın kökeninde bir yer tutma hali de söz konusudur. Dolayısıyla bir devir teslim gerçekleşeceği zaman bile bu kişi, bileğinin gücüne inanılan ya da “duyguları asla işini baltalamayan” bir başka erkek olacaktır. Güzelliğinin sonuna dek zorlandığı, ya da güzelin kendi içinde durmaksızın kavramsal kayıp yaşadığı kadın dayanıklılığı ise bu gibi süreçlerde elenen, zayıflığıyla(!) kaybeden ve kurtlar sofrasındaki kurban olarak hafızalardan uzak tutulur. Tarihin buraya özgü olmayan hafızasında sanatçı kadının, salt cinsiyet kabulleri üzerinden yok sayıldığı göz önünde bulundurulunca bu, yaptırımların kendine bulduğu dayanağı kuvvetlendirir. Kadın sanatçı, malzemesi ve yaratı evreninin sınırları elverdiğince varlığını sürdürebilecek, kendisinden isteneneni güzellikle vermezse, elinden zorla alınana razı gelecektir. Bu sürecin kırılması için oldukça uzun bir direnç sürecine ve umuda gereksinim olduğu açık; ancak “zorla güzellik olur mu” sorusunun daha sık sorulması ve yanıtın sorudaki vurguya istinaden olumsuza epey yakın olacağının göze alınması gerekir. Zorla olur, güzellikle olmazsa zorla olur!

AMARGİ FEMİNİST DERGİ SAYI:28 BAHAR 2013 te yayımlanan yazım

 BİR VARMIŞ HİÇ YOKMUŞ: POPÜLER KÜLTÜR

  Birbirinden farklı hayatlardan geçen, başka yollara savrulmuş; zamanın bir yerinde benzer yollardan geçmiş ya da birbirinin yoluna ters ters bakmış kadınlarla konuşsam, onlara popüler kültür size ne  yaptı desem? Alacağım cevapları bildiğimi zannederek, soruları soracağım kadınları belirledim. Ama herbiri beni ters köşeye yatırdı. Konu popüler kültür olunca; sorunun değeceği yerde de kaya gibi güçlü kadınlar duruyorsa her şey beklenmedik bir hikayeye dönüşebiliyor. Ben bu hikayeden yeni algılar yaratmak peşine düştüm, onlar kendi dillerince ve olanca açıklıklarıyla yanıtladılar.  Farklı dillerde aynı şeyden yakınacaklar, ya da yüceltecekler diye beklerken daha önce akla gelmemiş yollardan söz ettiler. Hikayelerine çok ilişmeden, kimisinin adını bende gizli tutarak popüler kültür ve kadın ilişkisini kendimce kendi kadınlarımla sorguladım:

Sel Batum -28- Bekar- Sosyolog- işsiz
Sosyolog olarak popüler kültürden sen ne anlıyorsun, bilimsel algının dışından bakabilir misin?
 Çoğunlukla “dışarıda” soluduğum dolayısıyla kendi kendime bir “kurtarılmış/korunaklı alan” yaratmamı gerektirmiş gibi bir ifadesi var bende. O kurtarılmış alan her ne kadar maruz kalınana karşı kurulmuş bir alan olsa da onun hiçbir zaman yeterince “kurtarılmış” olamayacağının farkındayım.. Maruz kalmamak da “kurtarılmış alanların” mücadele alanlarına dönüşümüyle mümkün zira popüler kültürün en önemli işlevi mevcut patriyarkayı iletim ve dağıtım gücüdür. 
Bunun neresine kadar sokuluyorsun ya da senin dünyan ne kadarını hariçte bırakıyor?
  Devlet politikalarını da her birimiz her gün deneyimliyoruz. Ben kendi adıma bundan hoşlanmıyorum ve dışında kalmak istiyorum mesela. Ama bunun dışında kalmak için tv yi açmamam yeterli olmuyor, evden çıkıp yürümeye başladığım andan itibaren de zaten içinde oluyorum.
  Popüler kültür kötücül bir şey mi?
 İşlev olarak evet. İlettiğinin de anlamını (eğer bir anlamı varsa) parçalayor onu özetliyor, ikonlaştırıyor vs. Bu da hem daha etkili olmasına hem de daha çok hiç bir şey söylememsine yarıyor.
 Kadın ve toplum açısından baktığında,popüler kültür erkeğin(erkin) işine gelen midir,yoksa kadını yer yer kapalı kapılar ardından çıkarandır der misin?
 Sorduğun şekliyle, erkeğin işine gelendir diyeyim. Kadının popüler kültürle pratiği de üzerindeki toplumsal rolle, kadına düşen vatandışlık görevleriyle vs ilişkili. Bu da demek oluyor ki popüler kültür eşittir hakim kültür olmasa da popüler kültür hakim kültürün güdümünde ve öyle de olmak zorunda. Hakim kültürde kadının yeri mutfaksa örneğin popüler kültürün en sevdiği aracında yani reklamında da mutfakta kadın olacaktır. Mutfaktaki “eş” kadın yemeği yaparken aynı zamanda “anne” kadın olduğundan yanında bir de ufak çocuk belirecektir. Reklam böylece hakim kültür hakkında bize gerekli argumanı verecektir. Mutfağa kadın yerine erkeği koyduğunda hele ki mutfakta yemek yapan “baba” erkeği koyduğunda bu hem markanın “modern” imajını resimleyecektir hem de onu izleyen kadınlar için “lütfetmiş” olacaktır. Birinde gerçeği ortaya koyarken diğerinde fanteziyi ortaya koymuş olacak ama her halükarda hakim kültürün içinde kalacaktır.
 Psikolojik gelgitlerin moda olduğu ve herkesin kendice bir hastalığı sahiplendiği bir çağdayız,meraktayım,popüler kültür gazı mıdır bu?
 Ben açıkçası “sağlıklı” olmak nedir bilemiyorum. Ben kendimi çok sağlıklı ve toplumu çok hasta hissedebilirim ve buna seni de ikna edebilirim öte yandan ben toplumu normlarından ayrı değerlendiremeyebilir diğer insanları “doğru” yani sağlıklı bulabilir kendimi ötelenmişliğimle çok hasta hissedebilirim. Bana sorarsan bunun ikisi de yanlış olur. Ama mesele şu noktayla sonlanabilir belki, yaşadığım dünyadan memnun değilim. Herhangi iki kişi arasında kurulan ilişkiden de pek çok sebepten memnun değilim. Ve nasıl bir dünyada yaşamak istediğimi biliyorum. Eğer konu buysa toplum hasta diyerek işin içinden çıkabilirim. Ama bu da eğer içinde mücadele barındırmıyorsa ki pek çoğumuzunki çoğunlukla barındırmıyor, yine popüler kültüre hizmet etmiş olurum. O söylem onun malzemesi olur.. Bayağı da sever

Alona Shishmintseva (25) ( Rusya doğumlu 9 yaşından beri Türkiye’de yaşıyor.) Marmara Üniversitesi Sinema-Tv öğrencisi
Alona, sinema popüler kültürle en fazla dirsek teması kuran sanat dalı. Sen bu temasın neresinde durmayı tercih edeceksin?
   Sinema, popüler kültürle bir arada harmanlanan iletişim araçlarından biri. Aktarmaya, anlatmaya, paylaşmaya ya da haykırmaya elverişli ancak popüler kültürle çok fazla karıştığı zaman ses tonunun(!) bir tık geriden gelmeye başlayacağını ve yeterli rahatlıkta bağıramayacağını düşünüyorum. Çünkü o sesi popüler kültürle paralel çıkarman gerekecek; halbuki ben dilediğim gibi çığlığımı atmayı tercih ederim.  O yüzden kenarından köşesinden seyirci kalmayı yeğliyorum sanırım.
  Popüler kültür sana neyi çağrıştırıyor? Alternatif kültürler ve pop kültür arasında kıyasa girersen, şöyle kesin bir yerdeyim diyebilir misin?
  Toplum isteyerek yada istemeyerek bir şekilde hayatın içine giren, bazen zorla benimsetilen ve sevdirilmeye çalışılan; aynı zamanda da bunu gerçekleştirebilen, modern (!) - olarak tanımlanan ancak modernizmle hiç bir alakası olmayan koca bir endüstridir. Alternatif kültür popüler kültüre göre daha ılımlı gibi;  ancak fazla isyankar sanırım bana göre. İkisini de reddetsem?
  Rusya popüler kültüre karşı direnebilmiş, bambaşka bir kültür evreni yaratmış bir ülke. Sen bu sert duruşa dair neler söyleyebilirsin? Popüler kültür kapitalizm olmadan varolamaz. Rusyada yavaş yavaş da olsa popüler kültür varlık gösterebiliyor mu? Türkiye ve Rusya’yı bu açıdan kısaca bir kıyaslar mısın?
  Eskidendi o sert duruşlar. Şimdi yerine kapitalizmin içinde boğulmuş, bütün değerlerinin,geçmişin,direnişin yok olduğu bir ülke duruyor karşımızda. Burjuvazilerin ayak takımının kusmuklarını ve onların popüler kültürde boğuluşunu seyrediyoruz. Ne yazık ki Türkiye için de durum pek farklı değil.

Çizgisiz Defter 30 (Berlin’de yaşıyor) Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Heykel Bölümü mezunu
Popüler kültür denince sende ilk uyananlar nedir?
 Popüler kültürün ne oldugunu anlamak icin öncelikle kelimenin kökenine bakabiliriz.Popüler kelimesi public/pueblo dan gelir.Türkçe’ye halktan, halka ait olan olarak da çevirebiliriz. Bu bağlamda entelektüeller tarafindan genelde negatif anlamda kullanılarak, philistinizme gönderme yapar. Anti-entelektüel bulunur.Örnegin;John Lennon da popüler kültüre ait bir örnek olarak verilebilir ama bu onun müziğinin kalitesini etkilemez.O yüzden popülerin bendeki anlami herzaman negatif degildir.Popüler kültürü, çabucak üreten ve tüketen bir kitlenin hızlandırılmış ihtiyaçlarinin motoriği olarak da algılayabiliriz ve bu daima kalitesizliğe yada niteliksizliğe işaret etmeyebilir.
 Almanya’dan Türkiye’ye baktığında buralı bir kadın sanatçı olarak, buradaki popüler kültür algısını nasıl yorumluyorsun?
   Popüler kültürü terazinin bir tarafına, elitizmi ise diger tarafa koyabiliriz.Almanya’da entellektüeller (ki buna yalnizca okur-yazarlar degil,doktorlar,mühendisler de dahil) içinde elitist yaklaşımlarda en az popüler kültür kadar eleştirilir. Türkiye üç darbe yaşamış, tüm sosyal ve siyasi örgütlenmesi travmaya uğramış bir ülke olarak, esasında her alanda farklı bir değişime maruz kalmış durumda.Örneğin Almanya’da en çok satan kitaplar polisiye romanlar ve bestsellerlar. Bu anlamda Türkiye edebiyat ortamı tüm zorluklarına rağmen müthiş zengin. Türkiye’de popüler kültür diğer ülkelere oranla abartı bir durumda değil. Fakat popüler kültür denirken kastedilen nedir bunu bilmek gerek. Görsel,yazinsal yada sahne sanatları bakımından çok farklı düzlemlerde ele alınabilir popüler sanat meselesi. Çizgi Romanlar yada bugünkü yaygınlaşan adıyla grafik romanlar, daha düne kadar “yüksek sanat” örneği olarak kabul edilmezken bugün 9. sanat olarak literatürdeki yerini aldı. Bu tür yayınlar içerik bakımından anti-akademik bir boyut taşır. Çünkü fikri idealize etmeden en yalın ve basit haliyle anlatma derdindedir. Bu bakimdan popülerdir ama pop sanat degildir.
 Güzel sanatlar fakültesinde okurken popüler kültür meselesi sadece pop sanatla geçiştirilen bir konu muydu yoksa içimize dışımıza buram buram yayılan elle tutulur gerçeğimiz mi?
  Plastik sanat bağlamında bizde pop sanat örneği yoktur.Uluslararası düzlemde güney ülkeleri henüz sanatla zanaat arasındaki ayımı net bir şekilde çizmediğinden sanat ürünü kabul edilen işlerin çoğu zanaatsal ağırlık taşır. Emek gücünün pahalı  ve düşünce üretiminin değerli olduğu endüstri ülkelerinde pop sanat örnekleri yoğundur. Seri üretime dönük, hazır malzemenin sık sık kullanıldığı ve teorik arka planının daha ön planda olduğu işlerdir bunlar.
 Popüler kültüre bulaşmadan sanat yapmak,sanatçı olmak mümkün müdür?
 Popüler kültür kategorisine koyabilecegimiz tüm üretim bicimlerinin yada imgelerin temel noktasi basarinin degeri belirlemesi, hiz, tüketim, gelip gecici yani moda/trendi olma halidir.Bugün günümüz sanat ortami klasik malzemeyi kullanan her işi geleneksel, hazır malzemeyi kullanan her işi ise çağdaş kabul etmektedir. Sergilerin bir elin beş parmağını geçmeyen isimlerle “işgal edildiği” sanat ortamında, grafikleşen ve birbirine cok benzeyen bir üretim biçimlerinin hakim olduğunu düşünüyorum.Popüler kültür icinde yeralmadan, üretim yapmış tarihte ve günümüzde birçok sanatçı vardır ve olacaktır. Bunun en güzel örneği ölümüne az kala iade-i itibar edilen Louise Bourgeois dir.(Doris Lessing)
 Bulaşmak demişken sence pop kültür umacı mıdır?
 Entelektüel bir bağnazlıkta bazen umacı olabilmektedir

Çiğdem Şimşek Çakmak -35- Evli-  Büro Yönetimi mezunu- Şimdilik Ev Hanımı/ Eda Çakmak -11- 5. Sınıf öğrencisi
Popüler kültür’den ne anlıyorsun Çiğdem?

Tüketim endüstrisini, kültürünü anlıyorum yalnızca. Olumlu bir konu gibi gelmiyor bana. İnsanları, özellikle de çocukları ezberci, içi boşaltılmış, otomatik tepkiler veren, sorgulamayan tüketime yönelik makinelere dönüştürüyor. Kalitenin ve kaliteli olanın yitimi anlamına geliyor.

 Çocuk yetiştirmek büyük bir savaşımın içinde olmakla koşut gibi bazen. Sen Eda’yı yetiştirirken bu ötelediğin pop kültürle ilişkiyi nasıl dengeliyorsun?

 Çok fazla sakınamıyorum. Arkadaş, okul ortamı, Tv bu sakınma haline ket vuruyor. Sadece şuna dikkat ediyorum: körü körüne sevdiği bir popüler kültür nesnesini sorgulattırıyorum. Mantığıyla bunun doğruluğunu keşfetmesi için kendimce yöntemler geliştirdim. Kıyas yapmayı, değerli olanı anlamasını ancak bu yolla sağlayabiliyorum.

  Sen kız çocuk sahibisin ama bir kıyas yapabilirsin: Kız çocuk mu yoksa erkek çocuk mu daha fazla etkileniyor popüler kültürden?

  Erkek çocuk özne, kız çocuk nesne olmaya yönlendiriliyor. Etken edilgen hali gibi düşünülebilir. Ama ben metalaşmaya kız çocuğun pop kültürün en alt basamağından, tv ve iletişim araçlarından başladığını düşünüyorum.

 Eda okulda, sokakta arkadaşlarınla nasıl oyunlar oynuyorsunuz?

Muhteşem Yüzyıl oynuyoruz.

(burada uzun bir es!!) 

Neden seviyorsunuz bu diziyi?

Kıyafetler yüzünden. Ayrıca entrikalar var. Hem herkes izliyor ve ben izlemediğimde arkadaşlarımla konuşacak bir şeyim olmuyor.

Entrikanın anlamını biliyor musun? Hayatında entrika ister miydin?

Çok isterdim. (entrikanın anlamını bilmiyor. Bu noktada annesi devreye giriyor ve bu dizinin yayınlandığı saatlerde büyük bir savaş verdiklerini itiraf ediyor.

Çiğdem: Dizilerdeki renklerin hiç azalmayışının, normal hayatın da böyle olduğu sanısını çocuk zihninde kuvvetlendiriyor. Arkadaşları tarafından dışlanmamak, kabul görmek, oynanan oyunlarda hariçte kalmamak için bu dizileri izliyor çocuklar.  Çocuğun pop kültürü ve onun kendisine neler yaptığını anlaması için zaman algısına gereksinim var. Aile bu noktada onu kollayabilir, zaman algısına kendi kabullerince minimum müdahale edebilirse sistemin parçası olmaktan kurtulabilir.

Mine Bir (24) Işık Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Görsel Sanatlar, Heykel bölümü mezunu. işsiz

Mine Bir, siz sanatın ta içinde yer alırken popüler kültür size ne kadar sokulabildi?

Popüler kültürün tam olarak içinde yaşıyorum diyebilirim, hepimiz yaşıyoruz. Çoğu zaman izlediğim filmler veya internet üzerinden okuduğum makalelerden çok etkilenip yapacağım işlerin araştırmasını buna göre hazırlıyorum. Popüler kültürle kendimi ayırabileceğimi düşünmüyorum. Hiç bir çağdaş sanatçının popüler kültürden uzaklaşabileceğini zannetmiyorum.

Popüler kültürü sever misiniz, onu yaşamınızda neyle kullanmayı tercih edersiniz, yoksa olanca yalınlığıyla saf olarak mı tüketirsiniz?

Popüler kültür hayatımın çok içinde dolayısıyla bir hayli seviyorum onu. Teknoloji sayesinde kendim gibi bir çok genç sanatçıyı takip edebiliyor ve çağdaş yeni malzemeler öğrenebiliyorum. Çalışmalarımı Kitsch (kiç) olarak nitelendirdiğim için televizyonda ve çevremde olan bayağı konuları, bize olan etkilerini araştırmam açısından çok yardımcı oluyor. Yani aslında popüler kültürü yeri geldiğinde kendime göre seviyorum, yeri geldiğinde ise yalınlığıyla saf olarak tüketiyorum. 

Kadın kimliğinizi sanat yapmakla aynı cümle içinde nasıl kullanabiliyorsunuz? Kolay mıdır zor mudur yoksa size dokunan bir şey yok mudur?

Kadın olarak sanat yapmak aslında çok da zor bir şey olduğunu düşünmüyorum çünkü zaten bir sanatçı olmak türkiyede çok zor bir şey.

WAYNE MACAULEY "AŞÇI" / THE COOK

http://superkarga.com/asci-the-cook-inceleme/ 

Heykellerden...Some Sculptures

from A Room Of One's Own-Kendine Ait Bir Oda'dan (installed at Avusturya Sen Jorj Hospital/Avusturya Sen Jorj Hastanesi'nde yer alıyor)

 A Room Of One's Own

Escape From Glass- Camdan Kaçış

Escape From Glass (installed at Erenkoy psychiatric hospital
Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nde yer alıyor)

Mixed studio works

Stockholm Syndrome 

Stockholm Syndrome 

çiziktirmeler...

Janset Karavin "Transdomim" Hususi Edisyon için...

Düşülke yayınları Alengirli Teferruat Mektebi-Tebessüm Kuvvetleri için

23.03.2013 cumartesi YURT KÜLTÜR'de yayımlanan TOMRİS UYAR YAZIM...

  TOMRİS UYAR İÇİN BİR YAŞ GÜNÜ

  O yine yaş değiştirdi ve bu anı müjdeleyecek bir şiir eksik kaldı. İsim verdiği onca hayatın; nesnenin birer hikayeye dönüşmeyi beklediği yeni bir yaş dönümünde Tomris Uyar, bir kez daha aramızdan ayrılışının değil; yokluğunun ağırlığı gereğince ölümünün göz ardı edileceği, olanca tazeliğiyle bir bahara uyandı. Söz konusu Tomris Uyar ise sözcükleri özenle seçmek gereğini;  en ufak yüceltmede derhal kendine gelme refleksini  anımsatır. Yaşamına hayranlık duyulabilir belki ama anlatılarındaki çağ yangınlarını biraz olsun kavrayanı, “yaşamaya devam etseydi, keşke bizimle olsaydı” demekten men eder. İstediği gibi yaşadığından olsa gerek, uzun; sonsuza sevdalı bir yaşayışa methiye düzülmesine olanak bırakmaz. Nedense ölüm anmalarında değil de yaş günü kutlamalarında adının geçmesi tesadüf değildir. Geride bıraktığımız 15 Mart günü, Tomris’in 72. doğum günüydü ve yine bir yaşamın sonsuza devrinin bıraktığı izlerle nasıl mükemmel şekilde sürdüğünü anımsattı bize.

  El yordamıyla kavranan hayatın incelikli bir klavuzu olarak da okunabilecek Gündökümleri onca sene sonra bile güncelliğini koruyor;  yeni durumlar ve hikayaler;  hatta yerine ne koyacağımızı bilmediğimiz kayıplar için de başvurulabilir olma niteliğini de sürdürüyor. “... Çünkü zamanında yeteri kadar tanımadığınız bir kişiliğin sonraki yokluğunu benzer-kişiliklerle dolduramıyorsunuz.”  dediği Gündökümleri’nde Tezer Özlü’nün ölümünden sonra, onun yokluğuyla ne yapacağı konusundan söz eder.  İnsanların onları anımsayan en son kişinin yitimiyle sonsuz bir unutuşa  yenik düşeceği öngörüsüne sıkıca tutunup, Tomris Uyar algısının hep “yeni” kalarak her yaş dönümünde bir sonraki nesile aktarılması ritüelini, yaş değiştirme törenine yetişen şiirin yerini aldığını varsayabiliriz. Elbette yaş gününde hediye sorunsalını ortadan kaldırmak için eşe dosta “hünerleri/yetenekleri” el verdiğince bir şeyler yaratmalarını söyleyerek, yaş almak, yaş gününde uçucu sözlerle kutsanmak meselelerini  de kendisinden uzak tutma yönetimini bulan da Tomris Uyar’ın ta kendisidir. Bu, Tomris zekasıdır ve az görülebilir örnekleri düşünülünce yer yer ürkütücü bile sayılabilir. Karşısındaki kişiye yeri geldiğinde seçtiği mesleği sorgulatan, ağızlarından çıkan her cümleyle yüzleşmek zorunda bırakan,kadınlarla dost olmak konusunda ille de seçici ve sert çıkarsamalara varan, kendi adlandırmasıyla bir “uyumsuz”dur O.  Olacaklara önceden hazırlıklı, kontrolü kaybetmeyi sevmeyen karakteri  öykü evreninin dilini etkilemiştir. İçkiyi, güzel içmeyi yaşamaktan ayırmadığı halde esrime ve sarhoşluk onun için söz konusu bile değildir. “Bağımsız tiryakilik” olarak adlandırdığı durumunu açıklarken, hiçbir insana ve zevke tutsak kalmamanın insanın kendi özsaygısıyla ilişkili olduğunu vurgular. Onunla ilgili anılarda meyhaneler, keyifli dost sohbetleri, büyük kalabalık sofralar, içine çiçek ya da kiraz attığı votkası  yer alırken, bir kez olsun kendini bırakma,sarhoş olup “dağıtma” halinden söz edilmez. Bu, Tomris Uyar’ın yaşamdaki imzası; kontrollü iletişim biçiminin ve ustalıklı mesafesinin bir ipucudur.  Son cümlesini düşünerek yazdığı öykülerinin kaynağını da yaşama karşı bu tutum besler. Tomris Uyar, yaşama sevinçlerini sahiplenen onu övgüleyen biri olmadığı gibi öykülerinde ödeşme vurgusunu bir an olsun geri çekmeyişiyle farklıdır. Hiçbir söyleminde okuru ikna etmek, ona sevimli gözükmek çabasına yer vermeyişi onun bu uyumsuzluğunu çağrıştırabilir. Ne var ki Tomris Uyar okuyucusu, mutlu sonlara ve umutlu yarınlara kolayca ikna olmaktansa, içinde nefes almanın dahi güç geldiği öyküleri  yeğler. Ne kadar keskin olursa olsun hiçbir zaman yakınmaya yer vermeyen, koyu umutsuzluklarla dolu bile olsa içinde ince duyuşla kavranabilecek o yaşama sevincini koruduğu güncelerinde ise,yine  okurunu kandırmak yerine yüzleşmesi zor gerçekleri ilk söyleyen  O’dur. Günce tutmanın tanıklık etmek, kaydetmek anlamına da geldiğini bildiğinden, giderek yozlaşan iletişim biçimleri arasında bunun giderek yersiz hatta can yakan bir eylem olduğunu yazar ve bu neredeyse artık yazmayacağım demektir.  

 Doğumu kışa dönük bir bahar başlangıcına tesadüf etse de o dostlarının ve tutkulu Tomris Uyar okuyucusunun algısında sıcak yaz akşamüstleriyle yer etti. Ondan söz ederken, ona dair bir cümle okurken az sonra bütün pencereler açılacak, içeri deniz kokuları yayılacak gibidir. Hüzünden çok her an coşkulanmaya; gitmektense yeniden doğmaya  dönük yüzü bundandır. Mutfağını hep yazı anımsatsın diye turuncuya boyayan ve “evinde hiç güneş batmayan kadın” olarak anılan da Tomris Uyar’dır, o yaz akşamı bir anda bütün patlıcanları kızartıverdiğinde içinde bir yer sağalacak diye umutlanan da.  Edip Cansever’in “deniz üstlerinden gülücükler toplayan” tanımlamasının dosdoğru yakışması tesadüf değildir; Tomris Uyar algısı, içinde deniz kokusunu taşır. Öykü kişileri de etkilenir bu durumdan. Yaz ve deniz imgesinin yer almadığı anlar, kötücül hatta neredeyse lanetlidir. Oysa yaz gelir, bütün karanlıkları def eder, pencereleri açar ve deniz kokusunu içeri alır. Suyu sevmeyenlerin korkacakları bir şey vardır diye düşünmesi, öykülerindeki kötücülleri suyla mesafeli ve ondan uzak kişiler olarak biçimlemesi de bu algısının sonucudur. Suyun olmadığı yerde her türlü kötülük kolayca üreyebilir; zayıflıklar çaresizlikler artar. Yakın dostu yazar Füsun Akatlı’nın “söylediğiyle yaptığı bir” diye tanımlaması bu ilintiler bütününün altını çizer.

 “Yazmazsam belki ölmem ama sürünürüm” diyerek kendi içinden geleni yapmaktan öte bir şansı olmadığını defalarca tekrarladı Tomris Uyar. Yazarlığı boyunca çevirileri dışında sadece öykü yazmaktan bir an olsun vazgeçmeyişi, roman konusunda baskıları yola çıkışındaki netlikle geri çevirişi yeldeğirmenlerine savaş açmanın da ötesinde konumlandırılır. Yazar olarak yaşamda kalmanın, şair bir eşle tutkulu zorlu bir evliliği yürütürken, anne-yazar-ev kadını-sanatçı-eş-Tomris adlandırlamalarının hiçbirini hariçte bırakmadan, aynı anda kendi yöntemiyle sahiplenerek yaşamanın neye benzediğini gündökümlerinde “yakınmadan” hatırlatır sıklıkla. Yemek yaptığı yerde yazan, özel bir çalışma odası takıntısı olmayan, her yerde üretecek gücü bulan Tomris Uyar, hayatı hiç ıskalamadan, dilediğince yaşamaya da devam eder. “Çalışma ortamı sorulduğunda, bilmem dedim her yerde. Postacı gelir, çocuk su ister, konuklar ansızın bastırır, ben o arada çalışırım işte.”  Çevirisine ruh kattığı, bir anlamda o ruhu aslında zaten bölüştüğü Virginia Woolf’un “kendine ait bir oda” söylemine karşın ne ironiktir ki Tomris Uyar hiçbir zaman o odaya sahip olmadı. Bu bir seçim sayılabilir. Ya da bu talep ve beklentiyle yitirilecek bir tek anı bile değerli kılacak o üretimi her yerde yapabiliyor oluşunun doğal getirisidir. O anne ve eş olmayı sanatının engeli olarak diline dolamaktansa durmadan üreten kadın olmayı yeğledi. Öyle ki Türk Edebiyatı’nın üç önemli şairine ilham perisi olan;İkinci Yeni’nin Kraliçesi Tomris’tir. Konuklarını geniş sofralarda ağırlayan, patlıcanları kızartanla  İlhan Berk’in “sen sokakların kızısın. Dünyayı durmamacasına dolaş, anlat”  dediği aynı kadındır. Sahiciliği biraz buradan gelir; en çok da sözünü bir an olsun gizlemeden söyleyişinden.

“....gizlenmeyenler yani, gözden çıkanlar, vericiler; sağlıklarını umursamayanlar, aşırılıktan korkmayanlar, soğuktan kaçmayanlar, rüzgârda hırpalananlar, bozkır güneşine katlanabilenler, kendilerini sürüp gitmesi gereken bir soy değil, doğada bir birim olarak görebilenler; beden harcayıcıları. Başka türlü davranamayacakları için o türlü davrananlar, inançlarını bedenlerine böylesine sindirenler, evlerine sığınılabilir arkadaşlar, anneleri, kardeşleriyle. Yazma işini sancılı, kutsal kılan okurlar, aşka dönüştürenler."   Alabildiğine uyumsuz ve sevgi sözcüklerini gelişi güzel kullanmayan, kendini tanıtmak istediklerine çekimine girmekten başka şans bırakmayan, Tomris Uyar, hakkındaki “en gerçekçi değerlendirmeleri bakkal çıraklarının, yayınevlerindeki düzeltmenlerin, inine çekilmiş kabadayıların, komilerin ve deniz insanlarının yapacağını” özellikle vurgularken, izleğinden de olsa onu tanımaya çalışanlara bir ipucu verir: O, dillerinden anladığı kediler, nadiren de olsa onayladığı birkaç kadın dostu, yaş gününe bir şişe rakı ve şiirle, ya da yeni çevirdiği kitabıyla gelen meslektaşlarının dışında bir dünyanın içinde de varolmuş, oralarda Tomrisce izler bırakmış, bitmek bilmeyen ironisiyle trajedinin hakkından gelmiştir. Ondan geriye, onca yıkıma rağmen iç sağaltan çağrışımlar; bir yaz akşamüstü açık pencereden sokağa taşan kokular ve sesler kalmıştır. Denizin dolup taştığı ve iyi yaşamanın parlak bir zekadan muaf tutulamayacağını imleyen Tomris Uyar 72. yaşında, bir an olsun yaşlanmadan “gündökümleri”ni yazmaya devam ediyor.  

                                                                                               Ayşe Sağlam

AMARGİ DERGİ KIŞ 2013 SAYI:24 (Halka Sanat Projesi'ne dair)KHALKEDON’UN MUTFAĞINDAN YÜKSELEN GÜZEL KOKULAR...

KHALKEDON’UN MUTFAĞINDAN  YÜKSELEN GÜZEL KOKULAR...

 Yaratmanın sırrı, akla uyan bir reçetesi yoktur. Ona dahil olanla, ondan çıkan arasındaki zamana dayalı mesafenin herhangi bir  formülle açıklanacağını savlayan, zifiri bir dehlizde kendiliğinden debelenir durur.  Tariflerle yol almayan tek unsur olarak sanatın benzersiz mutfağından yükselen kokuyu, bu yönsüzlükten bir çıkış olarak düşünmek yersiz olmayacaktır. Sanatçıyı yaratının kucağına iten, gücünü-kaynağını eksik etmeyen o kutsal mekanda, yer ve zaman bildiklerimizden muaf kalır çünkü.

 İstanbul için sanatın bu coğrafyadaki en kalabalık mutfağı demek abartılı bir tanımlama sayılmaz; ona koşanla ondan kaçanın mutlaka bir iz bıraktığı; yer yer kaosun da eklemlenmesiyle hiçbir tanıma sığmayan malzemesi sonsuz o  tuhaf yaratı evreni... Burada sanatçı olmanın, sanata izlenceyle katılanın herhangi bir kaçış olanağından söz edilemez. Yerle gök yarılsa gene orada bir yerde “yaratı”ya dair bir şeyler kımıldayacaktır. Hal böyle olunca da ona zemin hazırlayan, üretime destek/köstek arasındaki bilinmezi çözerek ya da hiç içinden çıkamayarak dahil olan mekanlar, arka bahçeler gün geçtikçe çoğalıyor. İçlerinde hangisinin bu katılıma canı gönülden adını yazdırdığı upuzun tartışmaların odağıdır; ancak gözleri sanata alışmış; neyin itki neyin çelme olduğunu bilenler bir çırpıda anlayacaktır; Halka Sanat Projesi, İstanbul’un sıklıkla ötelenen Anadolu , yel değirmenlerine kafa tutmakla kalmıyor, oradan çıkarsadıklarıyla, sanat yapmak için başka “ahbaplıklar”a uzak duranların üretimlerine doğrudan destek oluyor. Bir anlamda sanatçının yaratırken gereksindiği o mutfağı dileyene sunuyor. Kentin sanat akımının en yoğun olduğu, hatta bir nevi entelijansiya coğrafyası sayılabilecek “belirli” nefes noktalarını içeren Avrupa Yakası’nda bu türden bir yapılanma olağan görülebilirken, Anadolu Yakası’nda tek tük hareketlenme çabalarının dışında bir sayfiye anlayışının asla kırılamadığı o dinginlikte buna cesaret denilebilir ancak. Kavramla, kavramsal sanat algısının bile henüz oturmadığı bir ülkede sanatı, kendi kırılmaz izleyici-katılımcı aurasından söküp, şehrin başka merkezlerine yaymanın cesaretle koşut bir hayranlık uyandırdığını, Halka Sanat Projesi “neyin peşinde”yi sorguladığımızda fark edebildik. “Biz üç kadın mesleklerimizin itkisiyle, yıllardır kurduğumuz o hayali gerçekleştirdik” diyen, bunu derken yaratıcının heyecanına epey yakın bir coşkuyu ifadesinden gizleme gereği duymayan Zeynep Çelebi, Sezgi Attal ve İpek Çankaya, nasıl bir savaşa girdiklerinin farkında olup yine de bildiklerinden caymamayı seçmişler. Sanatçının yuvası kavramını, uluslarası platformda rezidans olarak tanımlanan bir oluşumu bu şehrin en sakin yakasında, ama yıllardır taşıdığı birikimi bir aradalık kavramıyla yoğurmuş Kadıköy’de var ediyorlar.  Rezidans oluşumu, dünya çapında sanatçı değişim programlarının en revaçtaki hali şimdilerde ve bu İstanbul’a yavaş yavaş soluk katmaya, zaten her daim geliş-geçişlere alışık bu kenti biraz daha aynaya bakmaya itiyor. Yabancı sanatçılar sessizce bu programlar dahilinde Türkiye’ye geliyorlar, daha sonra kendilerine seçtikleri “yuva”nın mutfağında üretime katılıyorlar. Ortaya çıkan eserlerin, yaratı alanına yakın, yani aynı zamanda yaşadığı yerde sergilenmesi fikri buraya gelen sanatçıları cezbeden; onları üretim süresince buralı kılan bir anlayış. Halka Sanat’ın bunu Avrupa Yakası’nda değil de görece sakin Anadolu Yakası’nda biçimlendirme fikri, gerekçesini destekleyen bir adım. Salt, yabancı değişim programı odaklı sanat yürütücülüğü yapmadıklarını, üretime doğrudan olmasa bile dolaylı yollardan canla başla katıldıklarını ve bu işi, ana akımın uzağında yapmaya çalıştıklarını gözlemleyince, sanatın bu ülkedeki yaygın elitist algısı kırılıveriyor. Sanatçıya yaratı süresince gereksindiği pek çok olanağı veren, buraya geldikten sonra kendi evinde, kendi mutfağında üretme hissini korusun isteyen Halka Sanat Projesi ütopik sayılabilecek bir düşün izleğinde ilerlemekte bir an olsun tereddüt etmemiş. Deli misiniz, neden böyle bir işe kalkıştınız diyecek halimiz elbette yok. Ama neden doğrudan üretimin içinde değilsiniz, bundan nasıl bir çıkarınız var dediğimizde, yanıt oldukça naif: “biz yaratı sürecine rehberlik eden bir eğitimden geçtik, ancak bu ülkede sanat yapmak kadar sanatın gerçekleşebilmesi için de bir artalana ihtiyaç vardı ve bu bizim düşümüzdü. Halka Sanat, kollektif üretim yapan, yaşanan alanda üretim yapılması fikrini benimseyen sanatçılara yaşama, üretme ve sergi alanını aynı yerde temin eden bir fikrin sonucudur.” Sanatçının özellikle bu coğrafyada üretime geçebilmesi için belli olanaklara ve o malum “kendine ait bir oda”sına kavuşabilmesi öncelikler arasında yer alır, salt kadının üretimi açısından bakıldığında durum elbet daha da vahimleşiyor, ancak burada çok daha ilginç bir resim ortaya çıkıyor. Halka Sanat Projesi, akademik kariyer yapmaya çalışan ve düşleri için ilk önce kendi evlerini üretim alanı haline getirip sonradan Kadıköy’deki bu mekana geçmiş üç kadının muazzam cesaret ve idealizm örneği. “Hiçbirimiz büyük olanaklara sahip değiliz, ancak bunu gerçekleştirmek için neyimiz varsa ortaya döktük, akademik kariyer süreçlerimizle eş zamanlı bir yola koyulduk. Sonuçsa tahminimizden daha tatmin edici oldu” diyor Zeynep Çelebi. Lokasyon seçiminde de bu yakanın kendine özgü diline, henüz yıpranmamış bir aradalık kültürüne tutunduklarını özellikle belirtiyor. Kadıköy’de o bildik karşılaşmaların yerine, kendiliğinden gelişen, her an değişen bir ortamda üretilen eserlerin dili de değişiyor. Yurtdışından belli bir başvuruyla gelen sanatçı uluslarası sanat fonundan aldığı bir nevi ödenekle buraya gelip 2 haftadan az olmamak şartıyla kalıp üretim sürecini kendi yöntemince başlatabiliyor. Buranın kendi kendini döndürebilmesi, sanatçıya istediği koşulları, malzemeyi sağlayabilmesi için bu ödeneklere gereksinim var ancak, kar elde etme amacını tamamen dışladıklarını belirtiyorlar. Mekanın biçimlendirilmesi bile imece usulüyle yapılmış, Kadıköy’de hali hazırda süren mahalle-esnaf kültürünün desteği alınmış. Halka Sanat, bir sanatçı oteli, ya da hostel anlayışından, üretimin ve sergilemenin yaşanılan mekanda olması yaklaşımıyla ayrılıyor. Gelen sanatçılar bir arada üretimlerini besleyebildikleri gibi, diledikleri gibi kendi atölyelerinde yaşadıkları o inziva halini de sürdürebiliyorlar.  Önceliği, kendini var etme sürecinde oldukça sancılı bir yol izlemek durumunda kalan gençlere veren Halka, keskin hatlarla belirlenmiş sınırları, sert ve yerleşik söylemleri arkasında bırakıyor. Yurtdışına buradan sanatçı göndermeye başladıklarında bu konuda önceliği genç sanatçılara vereceklerinin altını çiziyorlar. Güzel Sanatlar Fakültelerine ulaşarak, öğrencilerden portfolyolarını alıp bu süreci kendilerince hızlandırmak gibi bir amaçla attıkları adımlar, “bize isteyen herkes ulaşsın” tavrının çok ötesinde gerçekçi bir yöntem oluşturuyor. O nedenle bu ekibin, sözüne, fikrine güvenebileceği her genç sanatçıya kapısı açık. Dünyanın bir başka ucunda, bir anlamda mobil üretime destek veren diğer rezidans ve trans artist programlarıyla dirsek teması kurdukları sürece, sanatçıların Halka’nın mutfağına yolu düşecek gibi görünüyor. Tipik bir galeri mantığına göre kolektif ve mobil üretim açısından, yeni fikirlere ve onların sahiplerine bir tanışıklık, bilinirlik, tanınırlık gibi kriterleri sorgulamadan yol açan Halka Sanat Projesi, Türkiye’de yepyeni oluşumların varlık gösterdiğinin bir kanıtı. Sanat yaparak yaşamda kalmak gibi bir hedefi olanın, ütopik ve yorucu serüvenini, çok da imkansız görülebilen “başka dünyalar” tanıma fırsatını da vererek destekleyen ekibin gerçek cesaret ve başarı örneği olduğu söylenebilir. İzleyiciye ulaşabilme hazzına varmak kadar yaratı sürecinin tüm sancılarını, heyecanı kadar çaresizliklerini de kapsayan mutfağı, kendi özel ve sıklıkla doğaçlama tarifleriyle üretmeye hazır hale getiren Halka Sanat Projesi, özellikle, meselesi olan genç sanatçılara Kadıköy’e bir kez daha uğramaları gerektiğini hatırlatıyor.

Halka Sanat’ın Aralık ayı etkinlikleri arasında Slobodan Dan Paich ve Lucy Staggals adlı iki sanatçının çalışmaları yer alıyor.

aysesaglam81@gmail.com/ perikmaz.blogspot.com

http://www.halkaartproject.net

AMARGİ DERGİ yaz 2012 25.Sayıdan. Vicdan ne demekti?

AYNA AYNA SÖYLE BANA:  VİCDAN NE DEMEKTİ?

“Ben Sema. Sizler yaşımı 19 ya da 23 diye okudunuz. Ne fark eder? 19 olmam ya da 23 olmam neyi değiştir ki?...”

 Değişmeyen şiddetin ve acının tarihinde küçücük harflerle gözden kayboluveren hayatlardan yalnızca birine ait bu sözler. Üçüncü sayfa haberlerinde kalbi donduran, içte bir kasılmayla beliriveren hikayelerin elbette az sonra unutulacak kahramanları, akılda kalmayan ölümlerinin ardından dile gelseler; dehşeti en az okunduğu ve en çok yaşandığı kadar anlatabilseler ne hissederdiniz? Hele bunu daracık, kapkaranlık bir kabinin içinde, birazdan ne olacağını asla kestiremeyeceğiniz bir biçimde beklemekteyken yaşasaydınız...

 İstanbul’da tam da sanatın üzerinde gölgeler gezinmekteyken Mekan Artı, bilincin altına ve üstüne mıhlanmış hikayelerle izleyicisiyle buluştu. Şiddet Üçlemesi 1-Ayna isimli oyun, üçüncü sayfaların soğuk, gerilimli ama ille de “uzak kalması” yeğlenen yüzünü apaçık, hatta deyim yerindeyse irkilten bir üslupla ortaya döküyor. Bununla yüzleşmek, meselenin özünü çoktan kavramış olmaktan çok daha fazlasını gerektiren bir cesareti de beraberinde taşımak demek. Alışılmış tiyatro sahnesinin, deneysel ve sert bir dille yeniden şekillendiği  oyunda, bazı gerçeklerin ancak bu sayede kavranabileceğinin altını çiziyor yönetmen Ufuk Tan Altunkaya.

 Kabin, karanlık ve sıkışıp kalma metaforuna eklemlenen sert gerçekler, gündelik hayatın herhangi bir yerinden çıkageliyor.  Uzak kalması, hatta neredeyse düşünülmemesi tercih edilen şiddet ve vahşet hikayeleri ete kemiğe mi bürünüyor, yoksa gömüldüğü yerden birer hayalet kılığında kalkıp karşımıza mı dikiliyor? Farklı yaşlardan, mesleklerden ve sosyal sınıftan 12 kadın gözlerinizin içine bakıp, az önce birlikte yaşadığınızı hissettirecek kadar yakınınızda durarak anlatmaya başlıyor:

“Adım Ayşe. 33 yaşındayım. Bedenimi bitmek bilmeyen bir hırsla parçalayan kocamdır. Yıllardır koyun koyuna yatıp, üç tane evlat bağışladığım adamın ta kendisidir.”

“Bir gece kocam evimi basıp, eski yaşadığımız eve götürdü beni. O gece pencereden düşerek hayatımı kaybettim. Gelen polis ekipleri “ intihara teşebbüs” dediler. Kayıtlara intihar diye geçen ölümümün sebebi oldukça açıktı. Ama kocamın eli uzun, tanıdığı çoktu.”

“Adım Öznur. 11 Yaşındayım... Canıma kıyan, altı çocuk babası bir adamdı.”

 Karanlıkla başbaşa, simsiyah bir kabinin içinde beklerken yüzleri olmayan nefesler duyuluyor. Diğer izleyicilerden bağımsız, dünyanın ortasında bir başınalığı hissettiren bir yalnızlıkta belirsiz  bir bekleyişle başlıyor oyun.  Ardından bir kıpırtı, sessizliği yırtan bir soluk beliriyor. Bu ürkünç karşılaşmanın ilk etkisi, “birazdan başıma bir şey gelecek” gibi bir hisle açıklanabilir. Rengi uçmuş, varlığı yaşamda da yok sayılmış bir öyküyü anlatıyor o soluk.  Gözlerinizin içine bakarak, size sokularak, sizden ürkerek, sizi ürküntüsüne eşlik ettirerek... Anlattıklarından çok çaresizliğin bu denli yakında duruşuna tanıklık etmek bile yeterli geliyor önce. Giderek hikayeler, en iyi bildiklerimize,  belki kapıdan çıkınca başımıza gelebilecek olanlardan birine dönüşüyor. Ben bunu zaten biliyordum demek güç. Çünkü biliyordum ama unuttuma varabilecek bir itiraf, vicdanın orta yerinde kımıldamaya başlıyor peşinden. 

 Oyunun sahneleniş biçimini öğrendiğimde dayanabilir miyim diye sorduğumu anımsıyorum. Oysa izlerken, sahnelenişten öte duyduklarıma dayanabilecek miyim dedim. Bu oyunu izledikten sonra kapıdan çıkıp gitmenin pek de öyle kolay olmadığını, oyun bitiminde yerlerinde ne yapacağını bilemeden kalan izleyicelerde okumak mümkün.  Zaten Mekan Artı’nın bütün oyunlarında bu irkiltme amacı yer alıyor. Şiddet Üçlemesi 1-Ayna da bu amaçla hazırlanmış bir oyun.  Yönetmen Ufuk Tan Altunkaya, oyunu hazırlarken özellikle vicdanı yerinden oynatmayı hedeflediklerini belirtiyor. Bu türden bir sıkışma halini, burada 12 monologla yaşayan izleyicin, kapıdan çıktıktan sonra başka bir vicdanla hareket edeceğini, ütopik bir düşlem gereğince, “keşke herkese uygulanabilse bu türden bir yüzleşme” diyerek açıkça ortaya koyuyor. Sahneleme ve kurgu sırasında da bu esas üzerinden yola çıkılmış. Biçim ve konunun da kabin metaforuyla çok iyi örtüştüğünü düşünmüşler. Bu düşünce en ufak bir boşluğa yer vermeden yarım saat süresince göğüste duyulan sıkışma ile kendini doğruluyor. Oyun sırasında, her izleyici, yanındaki kabindeki konuşmaları belli belirsiz duyuyor, dolayısıyla salon içinde uğultuyu andıran bir kaos, Ayna’nın müziği denebilir. Herhangi bir ek sese gerek olmaksızın bu sayede, vahşet-acı-pişmanlık-korku-endişe gibi kavramları birbiri ardına deneyimlemek mümkün. Gerçek yaşamın korunaklı, bütün acıları öteleyen bir şey olmadığını farkındalık içeren bütün tecrübelerde bulmak olası;  ancak kişiye değmeyen acının hafızada izi yoktur. Oyuncular düşsel bir aynayı, bu izi yaşatmak amacıyla elinize tutuşturuveriyorlar. İzlerken eldeki  bu yüzleşme aracıyla ne yapılacağının sorgusuyla baş başa kalınıyor.

“Şimdi düşünüyorum da vicdanen ceza çekmeyen birinin hukuken ceza çekmesi neye yarar ki?”  diye soran ve bir anda eğilip dizinize dokunan, “yaşamayan” bir kadına,  seni tanıyordum diyebilmenin, en azından hafızada bir yerinin olduğunu söylemenin yolu o Ayna’ya bakmaktan geçiyor olabilir. Mekan Artı dönemsel olarak güncelledikleri oyun tarihleri ve devam niteliğindeki Şiddet Üçlemesi 2 ve 3 (çocuğa şiddet/düşünceye şiddet)  ile izleyiciye vicdanın salt kötülükle değil, unutmayla da köreldiğini anımsatmak için izleyicisini bekliyor.
                                        Ayşe Sağlam

Mekan Artı

Şiddet Üçlemesi 1/Ayna

Neil Gaiman Yokyer incelemesi (süperkarga'da 10.Ağustos 2012'de yayımlanan inceleme)

Neil Gaiman   YOKYER

Olağan, kendine rağmen akmaya devam eden hayatı kim durdurabilir? Kimin gücü yeter, rutinin benzersiz güvencinden biraz uzaklaşıp yok sayılana dönüp bakmaya? “Yaşamla şaka olmaz, öğretileni yaşamaya devam et” diyen o sesi susturmak mümkün müdür?

Kimse durduk yere, özellikle de metropol yaşamının kendine has diliyle konuşanlar kendi rutini içinde seyredeni kıracak bir sihirli değnekten medet ummaz.  Zaman zaman filmlerin, kitapların coşkusuyla bir çakımlık da olsa imgelediği dünyanın buraya hiç benzemeyen güvensiz koridorlarında dolaşmayı kurgulamak akıl dışıdır. Öyleyse böyle gelmiş, elbet böyle gidecek düzen içinde, sessizliği ilk kim bozacak oyununa aldanmadan, son nefesin olası en güvenli yolunda yürümek yeğdir. Bazen de bunun bir an önce kırılmasını, ne olursa olsun değişmesini dileyen birileri olur. Düşündükleri her neyse, onun  utanç  verici, akıl dışı serüvenini dillendirmezler. Ama hep bekleyen birileri vardır.

Richard Mayhew bu bekleyiştekilerden, yani bildiğimiz meczup roman kişilerden biri değil.  Aksine farklılıkların kaosuna katlanamayacak bir kontrol delisi, hala trolleriyle oynayan ve bunun yaşamındaki tek “anormali” olduğu rahatlıkla söylenebilecek fazla normal bir adam. Londra’daki düzenli işinde kendince bir yol tutturmuş, idare eder dairesinde televizyonun varlığıyla bile yetinen ve hep daha fazlası için onu kolundan çekiştiren “elit-entellektüel “ nişanlısıyla, güvenli yollardan bir an olsun şaşmayan sıradan kentli.

Yaşamında merhametten daha fazla bir zaafa yer vermemesi önceden belirlenmiş kurallarla sağlanmış, beklentileri gözü yükseklerde bir kadın tarafından gerektiği dozda ayarlanmış bir metropol faresi olmayı yadırgamaz. Bunu sorgulamaz bile. Ta ki farelerin sadece iyi giyimli, elinde kahvesiyle işine giden, yaşamsal saati birilerince kurgulanmış beyaz yakalılardan ibaret olmadığını anlayıncaya kadar.

Merhamet dozu bile, yetişilmesi gereken bir özel iş yemeğinin üslubuna göre belirlemekle yükümlü nişanlısı Jessica tarafından ayarlanan Richard, hayatındaki ilk başkaldırıyı yaptığında, yani yerde yatan yaralı bir genç kıza “merhamet gösterdiğinde” başı tam anlamıyla belaya girer. Bu, ömründe bir ilktir. Bir kurallar dizini içinde, bir an olsun söz hakkı kullanmadığı koskoca hayatının orta yerinde ses çıkarmıştır çünkü. Cılız sesini dışarıdan duyduğunda kendi bile inanamaz. Nişanlısının tüm itirazlarına rağmen, ona başka dünyaların, başka dillerin ve önceden belirlenmemiş acıların olduğunu anlatacak o kapı(!)yı açar ve Door’a yardım elini uzatır.

Dünyayı karşısına almaktır bu. Çünkü onu oracıkta terk edecek bir kadın, kadınla birlikte elinden kayıp gidecek olan klasik yaşam planı hayatının seyrinin değişimini fısıldar. Richard bunu duymaz; duysa da ses çıkarabilecek zamanı yoktur. Ve klasik bir yorumla, “bundan sonra hiç bir şey eskisi gibi olmayacak”tır.

Ne var ki “Yokyer”, bundan sonra eskisi gibi olmayacakların bildiğimiz tanımlarını zorlayan, “ee olacağı buydu” demeye olanak vermeden akıp giden bir Neil Gaiman kitabı. Büyük ilgi uyandırmış  Sandman serilerinden tanıdığımız yazarın fantastik edebiyat türünde verdiği tüm yapıtlar arasında yeri bir başka olan “Yokyer”, pek çok kez incelense de her seferinde yeni bir yüzleşme ve farkındalık yaratması açısından farklı. İthaki Yayınları tarafından 2010’da ilk kez Türkçe basılan kitap, basıldığı tarihten bu yana ilgi görmeye devam ediyor. Geiman’ın mucizesi, oldukça tehlikeli bir tür olan fantastik edebiyat içinde, hep taze kalmaya devam edişiyle açıklanabilir.

Yokyer, Aşağı ve Yukarı Londra olarak birbirinden sadece zamansal ve mekansal olarak ayrılan iki dünyayı betimliyor. Anlatıda özgün olan, sadece zamansal mekansal farklılıkların şiirsel atmosferi değil, birbirine bu denli yakın ve neredeyse iç içe geçmiş yaşamların birbirine değmeden akıp gidiyor oluşunda gizli. Bu güncel bir göndermeyi de bünyesinde barındırıyor elbette. Şehir yaşamı içinde, farkındalıktan zerre payını almamış insan yığınları, gözleri önünde akıp giden, burunlarının dibinde cereyan eden hayatları “istemedikleri sürece” görmüyorlar.

Bunun için Aşağı Londra’nın yer yer mistik atmosferine de gerek yok üstelik. Görmezden gelmek, giderek görme yetisini yitirmeye dönüşüyor. Kitapta, Yukarı Londra’dakilerin Aşağı’dan olan, onlarla temas kurabilen hiç kimseyi görmez,duymaz olmaları tam da bu noktada açıklayıcı oluyor. Richard, Door’a yardım ettiği andan itibaren büyük bir lanetle kuşanıyor ve ailesi, iş arkadaşları hatta nişanlısı bile onu unutuyorlar.

Seslendiği halde onu duymuyorlar, bir anlık yanılsamalar dışında görmüyorlar. Bu andan itibaren Richard ne oralı, ne buralı olarak arada kalmışlığına bir çözüm bulmaya, bu kör ikilemden kurtulmaya çabalıyor.

Çabası sırasında karşılaştıklarına bir anlam yüklemesi, kendi dünyasının diliyle bir mantık araması Yokyer’in yer yer ironik dilini biçimliyor. Zamanla bu çabadan vazgeçip; konuşan sıçanlar, tuhaf  gece pazarlarındaki çok daha tuhaf olaylar-kişiler, bir leydi olan neredeyse çocuk yaştaki Door, devasa cüssesine rağmen ironik bir çekiciliği olan güçlü Avcı, tüm irkilticiliklerine rağmen başlı başına kahraman sayılabilecek trajikomik ikili Mr. Croup ve Mr. Vandemar, geceye ve ölüme mahkum kadife kızkardeşlerden Lamia ve Markis Carabas ile birlikte delilik ve  akıl sınırları arasında gezinmeye başlar.

Anlam veremediği bir savaşın, “bilmesi gereken”den fazla verilmeyen eksik bilgilerin içinde el yordamıyla kendini buradan kurtarmaktan başla çabası olmayan Richard, arayışını bir kenara bırakıp normal yaşamında hiç göstermediği bir yüreklilikle bu dünyanın adaletini arar.  Door,  kurgu gereğince yerli yerine oturan bir isimdir; Richard’ın tıkalı yaşamındaki ilk ve tek gerçek kapıdır ve ne ironiktir ki bu kapı sürreal bir dünyanın hiçbir zamana ve mekana uyarlanamayan diliyle açılır önünde.

Yokyer masalsı, uçarı bir dünyayı gerçekçi bir dille,en ufak boşluk bırakmadan tasvir ediyor.  İngiltere’nin bilinen mekanları, kasabaları içinde gezinirken, bir anda yerlebir sayılabilecek değişimle yer altına, tam mistik bir dehlizde kaybolurken yeniden İngiltere’nin sahici sokaklarına dönüyor okuyucu.

Geiman’ın bu ikilem içindeki ustalığı, dilinin sadeliğinde ve kahramanlarının her birinin kanlı canlı tasvirinde yatıyor. Olaylar günümüz fantastik türleri içinde yer yer karşılaştığımız bildik olaylara çok benzese de Neil Gaiman atmosferinde bambaşka bir kılıkla bedenleniyor ve her daim tazeliğini koruyacağa benziyor.

AYŞE SAĞLAM

http://www.superkarga.com/

07.02.2013 istanbul Sen Jorj Avusturta Hastanesi "DÜŞLER SERGİSİ"nden "kendine ait bir oda" adlı heykelim ve metni

                                                      

                                                              Bazı kadınlara, en çok da annemin güzel hatırasına...

Boşluklar açılacaktı. Etrafında dönülecek, suskuya asla yer vermeyecek bir telaş içinde büyüyüp duracaktı. Kimse görmesin istedi kadın. Boşlukta eriyip gittiği bilinmesin... Gördüler; kem, acımasız gözleri o kadar büyüktü ki, akıldan hiç çıkmayacak ve onları oldukları yerde o boşluğa hapsedecek bakışlar yağdı üzerlerine. Kaçabilmek için inkarlara ihtiyaç vardı. Binlerce yıllık, toprak altlarından fışkıran o inkarlara tutundular. Yalvarmalar, son bir kaçış ihtimali uğrunaydı. İşe yaramadı. Olduğu yerde, gürültüler içinde açılan boşluğun yarasına hapsoldu. Kadınlar gelip geçtiler, yüzleri apaçık ama gerilerinde binlerce hayattan çalınmış,tutsaklığına tutkun kadınlar... Kadınlar birbirlerini tanırlardı ama ilk önce unutacakları yine aynı yüzlerdi; kendilerine, analarına, çocuklarına benzeyen kadın yüzleri... Kadınlar ilençlerini yağdırdılar duvarlardan. Kan sızdı boşluklara doldu. Geriye sözlerden ve bilinen her şeyden çok daha ötede, yüzyıllar geçse yerinden oynatılamayacak bir iz kaldı. Yaraya benzeyen, yaradan daha çok acıtan ama aslında yerine en çok yakışan. Ona kadın dediler, bir ölümlünün kaburgasından bedeni,etinden kopmuş eti. Sen kadınsın. İçine ne kadar bakarsan o kadar kendininsin. 

ayşe marika sağlam


not: Eser ve eserin metni, SONDAN BİR ÖNCE..."kan ve ip"adlı anlatımdan çıkışlıdır.